مقدمه
بازی باتولد کودک آغاز می گردد و بلافاصله پس از تولد فعالیتهای انطباقی جهت سازگاری با محیط جدید تر ظاهر می شوند .
باید توجه داشت که بازی , طبیعی ترین شکل تمایل کودک برای تماس و برخورد با دنیای اطرافش است . اندیشمندان و علمای تربیتی از صدر اسلام تاکنون برضرورت بازی تاکید نموده و باور داشته اند که کودکان حتی باید شغل دلخواه آینده خود را به صورت بازی تمرین کنند و بیابند .
درتعلیم و تربیت امروزی , بازی به عنوان یکی از موثرترین وسایل تربیتی شناخته شده است زیرا بازی هم وسیله ای است در خدمت تربیت و کمکی درراه تعلیم و تربیت کودکان و هم از طریق ( بازی درمانی ) می توان به درمان برخی از بیماریهای روانی و مشکلات رفتاری کودکان پرداخت .
قابل ذکر است که بازی , هم به عنوان روش یادگیری و یا تقویت یادگیری و پیشرفت اجتماعی کودک و هم به عنوان وسیله ای برای بیان عواطف و احساسها دارای قابلیت تربیتی و سازندگی قابل توجهی است و به کودک فرصت رشد و بالندگی و خویشتن سازی را می دهد به شرط آنکه مربیان و والدین , کودکان رادرانتخاب بازی , آزاد بگذارند تاکودکان آنچه راکه نیاز دارند درقالب بازیها و فعالیت ها به دست آورند [۱]
تعریف بازی :
” هرگونه فعالیت جسمی و ذهنی که بصورت اختیاری و خودخواسته توسط کودکان انجام می گیرد بازی نامیده می شود “[۲]
به هنگام بازی کودکان نیروی فکری و بدنی خودرا بکار می گیرند و بازی را بخشی از زندگی عادی خویش به حساب می آورند , و ازآن لذت می برند . بازی کودکان فقط تفریح نیست , بلکه باید آن را جدی ترین کار کودکان قلمداد کرد زیرا فعالیتی قابل ارزشیابی است .
بازی تلاش و فعالیت لذت بخش و خوشایند و مفرحی است که برای رشد همه جانبه کودک ضروری است . کودکان خردسال نمی توانند افکار و عقاید خود را به راحتی باکلام بیان کنند بنابراین معمولا ” ازطریق بازی خود را ابراز می کنند .[۳]
اهمیت بازی :
بازی یک روش طبیعی یادگیری است . کودک ازراه بازی تجربه و آزمایش می کند . نتیجه می گیرد و می آموزد بازی قدرت ابداع و ابتکار و تمرکز رادر کودک می پروراند و اورا درکشف رابطه میان اشیاء و آنچه پیرامون اوست یاری می دهد . کودک در بازیهای انفرادی و یک نفره ( زیر ۳ سالگی ) با اشیاء , رنگ ها و صداها آشنا می شود و در بازی با وسیله های ماشینی باطرز کارو نیرویی که سبب حرکت آنها می شود آشنا می شود . دربازی جورچین ( پازل ) به رابطه جزئی و کلی پی می برد و درآب بازی اجسام شناور و غیرشناور را کشف می کند .
دربازیهای گروهی , مقررات و معیارهای اجتماعی مانند حس همکاری ,رعایت نوبت و …. را می آموزد .
کودک ازطریق بازی احساسات خود را بیان می کند , استعدادهایش شکوفا می گردد و ترس هایش ظاهر می شود .[۴]
بازی سبب رشد شخصیت کودک می شود . ازطریق بازی می توان به نکات مثبت و منفی شخصیت کودکان پی برد و همچنین مشکلاتشان راشناخت و سپس درجهت درمان و اصلاح مشکلات رفتاری آنها اقدام کرد .
انواع اسباب بازی :
بازی وسیله ای برای آشنا شدن با خصوصیات کودک است که باید با سن او هماهنگی داشته باشد و جنبه بدآموزی نداشته باشد .
نوع اسباب بازی بررشدکودک تاثیر بسزایی دارد .
انواع اسباب بازی به دو گروه تقسیم می شوند :
۱- اسباب بازی های سازمان یافته : که معمولا” برای کارمشخصی طراحی می شوند .
۲- اسباب بازیهای سازمان نیافته : که معمولا” خلاقیت کودک را تقویت می کنند .[۵]
انواع بازی :
شناخت انواع بازی نشانگر مراحل مختلف رشد کودک بوده و همچنین برای پیشرفت او درمراحل مختلف از اهمیت ویژه ای برخوردار است . انواع بازی از نظر مری شریدان [۶]
۱- بازی فعال : بازی فعال برای رشد فیزیکی بدن بسیار مهم و ضروری است . دراین بازیها کودک به تمرین مهارت هایی مانند نشستن ,خزیدن و …. می پردازد.
بازی فعال و پرجنب و جوش سبب بدست آوردن قدرت و چالاکی و ایجاد هماهنگی در حرکات میشود.
۲- بازیهای مهارتی و اکتشافی : این نوع بازی برای رشد محسوس کودک درزمینه خوب حرکت کردن – هماهنگی میان حرکات دست و چشم و مانند آن ضروری است . این بازی کودک را وادار می کند تا در پیرامون خود جستجو کرده و از طریق حواس خود ( بینائی –شنوائی و…) ویژگی های محیط خود را کشف کند. کشف و دست کاری در بازی به درک کودک و زمینه ثبات اهداف و معنی ضمنی زمان و فضا کمک می کند .
۳- بازی تقلیدی : بازی تقلیدی نشان می دهد که کودک کارهای گوناگون را مشاهده می کند و تکراری شدن آنها را تشخیص می دهد و نتیجه گیری می کند که این اعمال از اهمیت بسیاری برخورداراست .
۴- بازی سازنده : بازی سازنده به معنای ساختن اشیایی همچون برج های ساختگی مانند ساختمان سازی است .
۵- بازی نقش : کودکان ضمن یادگیری و تقلید به ابداع موقعیت های خیالی برای خود می پردازند . کودک خود را در نقش پدر و یا مادر و یا….. قرار می دهد .
۶- بازیهای با قاعده : این بازیها سبب ایجاد درک نسبت به تقسیم کردن و سهیم شدن رعایت نوبت , بی طرفی و رفتارمنصفانه و ثبت صحیح نتایج می شود و معمولا” درحدود ۴ سالگی است .
۷- بازی و تاثیر متقابل اجتماعی آن : کودک از راه بازی با دیگران روش همکاری وتعاون , دادن و ستادن و احترام به زندگی و شخصیت دیگران را می آموزد و می آموزد چگونه بادیگران ارتباط برقرار کند و مشکلات مربوط به روابط اجتماعی را حل کند [۷] .
ارزش درمانی :
کودک درزندگی روزانه نیازمند است که خود را ازنگرانیهایی که فشارمحیط دراو ایجاد می کند رها سازد . بازی بهترین وسیله ای است که او را در رسیدن به این هدف از راه تغییر عواطف کمک می کند . کودک می تواند احتیاجات و امیال سرکوفته خود را از راه بازیهای گوناگون ارضا کند . همچنین بازی اوراقادر می سازد که نقشه هایی رابرای حل مسایل خود طرح کند که درتامین بهداشت روانی تاثیر بسزایی دارد [۸]
ارزش ها و فواید بازی :
۱- ارزش بدنی : کودک برای اینکه عضلات خود را رشد و پرورش دهد وتمام قسمتهای بدنش ورزیده شوند باید بازی کند . همچنین کودک به وسیله بازی انرژیهای اضافی خود را صرف می کند درغیر اینصورت احتمالا” موجب هیجان , عصبانیت و تندخوئی می گردد .
۲- ارزش ذهنی : بازی سبب می شود که کودک نیروهای ذهنی خود را بکار اندازد . بازی کودک را درشناخت وکنترل محیط یاری می کند او را قادر می سازد که توانائیهایش را بیازماید همچنین ضمن بازی یاد می گیرد که میان واقعیت و خیال فرق بگذارد .
۳- ارزش اجتماعی و عاطفی : اویاد می گیرد چگونه دیگران را در هنگام بازی دروسایل و فعالیت خود سهیم کند . روح فرمانبرداری از مقررات وضع شده در بازیها اورا به فرمانبرداری از مقررات اجتماعی عادت می دهد . قدرت سازماندهی , مدیریت و سلسله مراتب را به او می آموزد . کودک به وسیله بازی به بیان احساسات و عواطفش می پردازد زیرا بازی هم بعنوان روش یادگیری و هم بعنوان وسیله بیان ,دارای قدرت تربیتی و سازندگی است و در رشد عاطفی و اجتماعی تاثیر بسزایی دارد .
۴- ارزش اخلاقی : بازی یکی از عوامل بسیارمهم برای تربیت اخلاقی است و یک نوع فعالیت فطری و بهترین وسیله و تمرین برای ورود به زندگی اجتماعی است .
روش های بازی درمانی :
- روش مستقیم : مسئولیت تاحدود زیادی به عهده مشاور است که هدایت و اداره جلسه را به عهده دارد .
- روش غیرمستقیم : مسئولیت اداره جلسه تاحدزیادی به خود کودک محول می شود
- روش انتخابی : پس ازآنکه کودک بازی با وسایل را شروع کرد مشاور به دقت اعمال و گفتار کودک را تحت نظر می گیرد و در برخی موارد به بازی کودک جهت می دهد .[۹]
اصول بازی درمانی :
۱- رابطه ای حسنه میان کودک و مشاور برقرار شود وکودک مورد پذیرش اوقرار گیرد .
۲- به کودک آزادی عمل داده شود تادر صورت تمایل دربازی شرکت کند
۳- فضا و مکان بازی مناسب و آرام باشد.
۴- کودک تشویق به تلاش و فعالیت شود وبه خاطر اشتباهاتش مورد سرزنش قرار نگیرد .
۵- قوانین بازی ساده و قابل درک باشد و محدودیت ها به حداقل کاهش یابند.
۶- به گفتار و احساسات کودک کاملا” توجه شود.
۷- مدت و زمان بازی متناسب با سن کودک باشد.
ویژگیهای بازی درمانگران :
برای اینکه درمانگر دربازی درمانی موفق باشد باید ازسه ویژگی زیر برخوردار باشد .
۱- قابل اعتماد بودن
۲- پذیرش
۳- احترام به کودک
در بازی درمانی باید شرایطی فراهم شود که کودک به درمانگرخود اعتماد کند . رابطه ای که درحین بازی میان کودک و درمانگر به وجود می آید سبب اعتماد یا عدم اعتماد کودک نسبت به درمانگر می شود . ضمن بازی می توان ازگفتارهای کودک به وجود این حس پی برد .
پذیرش عبارتست از پذیرش اعمال و احساسات و ویژگیهای شخصیتی و ادراکی کودک از سوی درمانگر .
دربازی درمانی کودک باید احساس کند که به عنوان فردی قابل احترام, افکارش موردتوجه درمانگری مهربان قراردارد . درمانگری که اورا آن گونه که هست بدون قید و شرط دوست دارد .
درروند بازی هرسه تکنیک کاملا” با یکدیگر درارتباط هستند و پیوند دارند .
اعتماد به عنوان موثرترین تکنیک سبب می شود که کودک به استعدادها و توانایی های خود پی برد .[۱۰]
مراحل مختلف بازیهای کودک [۱۱]
۱- بازیهای انفرادی : کودک در سنین پایین بیشتر وقت خود را به تنهایی بازی کرده و به کودکان دیگری که اطرافش باشند توجهی ندارد . حواس وی متوجه اشیاء و چگونگی آنهاست که معمولا” تا ۳ سالگی است .
۲- بازیهای اجتماعی و گروهی : در حدود ۳ سالگی اغلب کودکان تمایل پیدا می کنند در گروههای کوچک ۳ یا ۴ نفری بازی کنند . اهمیت این بازیها است که کودک باید آنها را بصورت گروهی انجام دهد .
خصوصیات بازی گروهی :
۱- بازی در گروه امکان تلاش و فعالیت بیشتر رافراهم می آورد و سبب می شود کودک مهارت های همکاری و مشارکت بادیگران را بیاموزد .
۲- کودک درگروه ویژگی های مثبت و منفی رفتار خود را می شناسد و باکمک مشاور اصلاح کند .
۳- بازی در گروه نگرانی کودک را کاهش می دهد زیرا سبب می شود اودریابدکه کودکان دیگر نیز مشکلاتی مشابه او را دارند .
۴- دربازی گروهی کودک رعایت قوانین و همچنین داد و ستد اجتماعی را یاد می گیرد .
۵- در گروه کودک رفتار واقعی خود را نشان می دهد به طوری که گاهی برای گرفتن اسباب بازی حمله می کند و گاهی با دیگران دوست می شود .
بطور کلی برای کودکانی که مشکلات و ناسازگاریهای اجتماعی دارند شرکت دربازی درمانی گروهی مناسب است و برای کودکانی که مشکل عاطفی دارند بازی درمانی انفرادی مناسب تر است .
نکته مهم دربازی درمانی این است که درمان به خودی خود انجام نمی گیرد بلکه درمانگر با پیگیری و با حساسیتی مناسب احساسات کودک را درک کرده و درارتباطی همراه با اعتماد پذیرش و احترام روند درمان را هدایت می کند .[۱۲]
عوامل موثر دربازی :
۱- جنسیت : بازی پسرهابادخترها متفاوت است .پسرها بیشتر ازبازی هایی لذت می برند که نیاز به فعالیت بدنی دارد و دخترها اغلب بازیهای ساکت و آرام راترجیح می دهند . تاقبل از ۸ سالگی کودکان به جنسیت هم بازی خود اهمیت نمی دهند امادرسنین ۸ تا ۱۰ سالگی اختلاف بازی میان دو جنس مشخص است و کودکان معمولا” ترجیح می دهند که باهمجنس خود بازی کنند به عقیده روان شناسان بازی برای پسران بیشتروسیله ای برای ابراز وجود خود دربرابر دیگران است و برای دختران وسیله ای برای ارتباط برقرار کردن با دیگران است .
۲- سن : کودک درهرسن به یک نوع بازی خاص علاقه نشان می دهد مثلا” ازتولدتا ۳ سالگی بازی انفرادی را دوست دارد و هدف آن شناسایی اندام ها و اشیاء و چگونگی کاربرد آنهاست .[۱۳]
۳- هوش : افرادازنظر هوشی به سه گروه الف) تیزهوش ب) متوسط ج ) عقب مانده تقسیم می شوند .
کودکان تیزهوش تلاش می کنند ازاسباب بازیهایی استفاده کنند که بتوانند با آنها به ابتکار و ابداع دست بزنند و کودکان عقب مانده ذهنی بیشتر به بازیهای انفرادی علاقه دارند .
۴- محیط : همه کودکان دنیا بازی می کنند اما نوع بازی آنها از عامل محیط و فرهنگ نیز تاثیر می پذیرد . فرهنگ هرجامعه برنوع بازی رایج در آن جامعه تاثیر می گذارد .
۵- عامل تغذیه و بهداشت : نیروئی که کودک ازتغذیه می گیرد درتحریک وی برای بازی نقشی فراوان دارد . کودکی که براثر عدم تغذیه کافی از گرسنگی و کمبود ویتامین ها رنج می برد دربازی بهانه گیر , لجباز و غیرفعال است .[۱۴]
اشکال بازی از نظر ژان پیاژه [۱۵]
۱- بازیهای تمرینی و تقلیدی : کودک باحرکاتی ساده درمقابل محیط و اطرافیانش واکنش نشان می دهد , کم کم این حرکات ساده معنی و مفهوم پیدا می کند و کودک برای پذیرش بیشتر و ارتباط با دیگران به تقلید حرکات آنها می پردازد .
۲- بازیهای نمادی : دراین مرحله حرکات و بازیهایشان براساس یادگیری قبلی شکل می گیرد . آنها حرکات و صداهای حیوانات رادر زمانی که حتی حضور ندارند تقلید می کنند و این حرکات مقدمه بازیهای نمادی است .
۳- بازیهای با قاعده : کودک پس از گذرازمرحله بازیهای نمادین وارد مرحله بازیهای باقاعده می شود . این مرحله از حدود ۴ سالگی تا ۵ سالگی آغاز و در ۷ سالگی شکل گرفته ودر ۱۱ سالگی به مرحله نهایی خود می رسد .(همان منبع)
نقاشی کودکان [۱۶]
روان شناسان به نقاشی کودکان توجه خاص دارند و درنقاشی کودکان باید به سه نکته مهم اشاره کرد که نشانگر برون فکنی شخصیت کودکان است .
۱- خط : ضخیم , نازک , عمودی , افقی , مارپیچ
کودکان راحت و خوشحال خطوط را بلند و طولانی و با زاویه باز می کشند .
خطوط رو به بالا نشانگر بالا بودن انگیزه زندگی درکودکان است . کودکان عصبی و پرخاشگر خطوط را فشرده و کوتاه می کشند . کودکان خجالتی خطوط را کوتاه و گاهی کمرنگ می کشند . پررنگ بودن خطوط در آغاز کار و بی رنگی کامل در پایان به معنای کمبود هیجان های عاطفی است که نیروی درونی کودک نتوانسته است درزمان مناسب ابراز شود .
۲- فضا : کودکانی که فضای پیرامون خودرا بهتر از دیگران مورد توجه قرار می دهند از توانایی درک بهتری برخوردارند زیرا فضا نشانگر چگونگی ارتباط کودک با محیط است
۳- رنگ : استفاده از رنگ های گوناگون درنقاشی کودکان با توجه به سن آنها مورد ارزشیابی قرار می گیرد . تحقیقات نشان داده که فقدان رنگ در نقاشی نشانگر خلاء عاطفی و ناسازگاری است .
موضوعات نقاشی کودکان :
۱- آدمک : که نشان دهنده تصوری است که کودک از بدن خود دارد و هماهنگی کامل آدمک نشانگر سازگاری کودک است
۲- خانه : خانه ای به شکل واقعی کشیده شده و دارای در , پنجره ,دودکش و حیاط یا فضای سبز باشد نشان دهنده متعادل بودن شخصیت کودک است .
۳- درخت : برخی از ویژگیهای شخصیتی کودک را نشان می دهد .
۴- خورشید و ماه : نشانگر امنیت , شادی و گرما مطلوب است .
۵- حیوانات : نشانگر حالات پرخاشگرانه است .
نظریه های مطرح شده در مورد بازی :
۱- دیدگاه و نظریه اسلام و دانشمندان اسلامی درباره بازی :
رسول گرامی اسلام (ص) وجود حالت فعال و جوشش رادرطفل خردسال نمایانگرفزونی خرد و اندیشه اودر بزرگسالی دانسته است. نحوه برخورد پیامبر اکرم (ص) با کودکان از ظرافت , دقت و روشنی ویژه ای برخورداربود .[۱۷]
امام محمد غزالی در برنامه پیشنهادی خود برای آموزش کودکان ساعاتی از وقت مراکز تعلیم و تربیت را به بازی و ورزش اختصاص می دهد . [۱۸]
خواجه نصیر طوسی بازی را وسیله ای برای رفع خستگی از فعالیت های جدی می داند . [۱۹]
۲- دیدگاه پیاژه :
پیاژه نظریه پردازی اولیه خود دراین زمینه را براساس مشاهده تیله بازی کودکان پی ریخته بود (این بازی درآن زمان درمیان اروپاییان رایج بود)
پیاژه معتقد بودبازی راهی است برای دسترسی به جهان بیرون و لمس آن به گونه ای که باوضع کنونی فرد مطابقت داشته باشد . وی معتقد بود بازی دررشد کودک نقش اساسی دارد اما کاروی بیشتر درباره چگونگی رشد ذهنی بود .[۲۰]
پیاژه اظهار می دارد رشد شناختی کودک ازطریق چهارمرحله عمده است
- مرحله حسی حرکتی : اولین مرحله ( اززمان تولد تاحدود ۱۸ ماهگی ) دراین مرحله نوزادان به تدریج می آموزند که رابطه ای بین اعمال آنها و دنیای خارج وجود دارد .
- مرحله قبل ازعمل کودکان توانایی شکل دادن به تصورات ذهنی از اشیا و حوادث را کسب می کنند ( ۱۸ تا ۲۴ ماهگی )
- مرحله اعمال عینی دوره اعمال عینی تا سن ۱۱ سالگی ادامه می یابد و شامل بروز بسیاری ازمهارت های مهم است .
- مرحله اعمال رسمی که پیاژه معتقد است بیشتر کودکان درحدود سن ۱۲سالگی وارد آخرین مرحله رشد شناختی یعنی اعمال رسمی می شوند درطی این دوره جنبه های عمده تفکر بزرگسالان ظهور میکند .[۲۱]
۳- نظریه انرژی اضافی : این نظریه را به اسپنسر۳ و شیلر ۴ نسبت داده می شود . طبق این نظریه بازی صرفا” برای تخلیه انرژی اضافی بدن انجام می شود و هدفی را دنبال نمی کند . اسپنسر همچنین معتقد است که بازی علاوه بر صرف انرژی اضافی برای تقلید از رفتار اطرافیان به ویژه والدین انجام می گیرد .
۴- نظریه پیش تمرین : این نظریه رابه کارل گروس ۵ نسبت می دهند . وی معتقد است که بازی یک سلسله پیش تمرین است که هدف آن ساختن رفتارهایی است که کودک در بزرگسالی خود به انجام آنها می پردازد .
۵- نظریه استراحت و رفع خستگی :
این نظریه را به لازاروس ۶ نسبت می دهند . طبق این نظریه بازی به منظور استراحت و رفع خستگی انجام می گیرد .
۶- نظریه تکرار فعالیت های اجدادی : بانی این نظریه استانلی هال ۷است وی معتقد است کودکان به بازی می پردازند تا محتوا و صحنه هایی را که اجدادشان ایجاد کرده بودند تجدید کنند . از نظر استانلی هال کودکان ویژگی بازی را به ارث می برند .
۷- نظریه سوزان ایساکس ۸ (۱۹۳۴-۱۸۹۶)
ایساکس تحت تاثیر فروبل قرار داشت و بازی راروشی برای بیان احساس می دانست . او معتقد بود که بیشترین یادگیری از سن ۷ سالگی آغاز می شود . [۲۲]
۸- نظریه فردریچ فروبل ۹ (۱۸۵۲-۱۷۸۲)
فروبل کارخود رااز مهدکودک آغاز کرد . نظریه های او درباره پرورش کودک و مراقبت از او درسال های نخست کودکی هنوز مطرح است . او معتقد بود که بچه ها ضمن بازی یاد می گیرند و یادگیری هنگامی نتیجه بخش است که کودک به بازیهای خیالی که اوراوادار به فکرکردن می کند می پردازد . از نظر فروبل باارزش ترین فعالیت ها, فعالیتهای خارج از خانه و همچنین بازی های سازنده مانند هنر – صنایع دستی –موسیقی و…. است .
۹- نظریه ژان ژاک روسو ۰ [۲۳] :
روسو براهمیت نقش بازی در درک کودک تاکید داشت وی معتقدبود که باید به کودک احترام گذاشت و از شتابزدگی در دواری پرهیز کرد . بنابرتوصیه روسو معلم برای همبازی شدن با بازی کودکان باید خود نیز کودکانه رفتار کند تا بتواند ارتباط مناسبی برقرار کند .
۱۰- نظریه زیگموند فروید ۱۱ ( ۱۹۳۹- ۱۸۵۶ )
فروید برخلاف روسو معتقد بود برای درک کودک نیازی به کودکانه رفتارکردن نیست بلکه معتقد بود راهی بایستی پیدا کرد تاکودک را به دوران بزرگسالی رساند فروید به کودک کاوی یا تحلیل روانی کودک اعتقاد داشت .
۱۱- نظریه اریک اریکسون [۲۴]۱ (۱۹۷۹- ۱۹۰۲)
اریکسون نظریه فروید درباره شخصیت و ذهن را کامل کرد . اوبه ارتباط میان بازی تخیلی و بازی عاطفی نیز علاقه مند بود .
۱۲- نظریه کریست اتی۳[۲۵](قرن بیستم )
اتی نظریه طرح و برنامه ریزی آموزشی در بازی را مطرح کرده است .
۱۳- نظریه رفتار درمانگرها درمورد بازی
یکی از بهترین روش های درمانی مسائل کودکان , رفتار درمانی است این تکنیک درتقویت رفتار مطلوب و همچنین خاموش ساختن رفتار نا مطلوب کاربرد دارد .
کودکانی که از نظر احساسی پریشان هستند به توجه و مراقبت ویژه والدینشان نیاز دارند و برای تغییر رفتار سال های اولیه زندگی بهترین موقعیت است . ۱
چند نکته در خصوص فراهم کردن شرایط بازی کودکان :
درفراهم کردن شرایط بازی کودکان بزرگترها باید به چند نکته توجه کنند .
۱- فضا یا محیط بازی : برای بازی محلی مشخص یا فضایی مناسب در نظر گرفته شود .
۲- وسایل بازی : بسیارمهم است که وسایل فراهم شده با سن کودک و مراحل پیشرفت او تناسب داشته باشد .
۳- مدت بازی : فرصتهایی که به کودک داده می شود بسیار مهم است .
۴- همبازیها : درسرتاسر مراحل رشد , کودکان به همبازی نیاز دارند . در آغاز لازم است بزرگترها با کودک همبازی شوند .
تاثیر بازی در رشد اعتماد به نفس کودک :
اعتماد به نفس نوجوانان , تحت تاثیر محیط اطراف یا توجه دیگران رشد می کند .
امادرکودکانی که دارای تفکراتی محدود هستند ممکن است مراحل رشد آهسته تر باشد . پرورش تخیلات مثبت کودکی که نسبت به کودکان دیگر متفاوت به نظر می رسد , بسیار حائز اهمیت است .
بخشی از آشنایی کودکان با جهان خارج از طریق بازیها انجام می گیرد . کودک ازراه عمل و تجربه در محیط به ابداع می پردازد . با پدیده ها و مسائل جدید آشنا می شود و به هنگام مشاهده دقت خود را به کار می اندازد و با استفاده از این زمینه ها قدرت انتخاب بهترین راه حل را به دست می آورد و قادر می شود که شناخت صحیح تری از پدیده های محیط خود کسب کند .
به طور کلی بازی می تواند بعنوان وسیله ای باشد که کودک طی آن نحوه صحیح زندگی کردن و مقابله با مشکلات و حتی اضطرابها را بیاموزد . همچنین بازی , مناسب ترین وسیله جهت برقراری ارتباط در مورد کودکانی است که قادر به بیان خواسته ها و انتظارات خود نیستند .
موفقیت دربازیهای کودکانه سبب تفکرات مثبت شده و اعتماد به نفس را در آنها پرورش می دهد . [۲۶]
حس کنجکاوی و انگیزه بازی کودکان دارای سطوح گوناگونی است و لازم است که بزرگترها با توجه به این مسئله مشوق کودکان بوده و به رشد آنها کمک کنند .
۵ آزمون کاربردی برای کودکان :
- آزمونC.A.T ( آزمون اندریافت موضوع کودکان )
- آزمون مادلند۱۴
- آزمون گودیناف۱۵
- آزمون دنور۱۶
- آزمون اسلاسن۱۷
دوتا ازاین آزمونها به نامهای C.A.T و مادلند جزء آزمونهای فرافکن هستند .
۱- آزمون C.A.T شامل ۱۰کارت سیاه و سفید است و برای آزمایش کودکان ۳ تا ۱۰ ساله ساله مناسب می باشد . دراین آزمون تصاویر طوری طراحی شده اند که سبب برانگیختن تخیلات مربوط به تجربه های گوناگون دوران کودکی مانند : غذاخوردن و سایر فعالیتهای دهانی , رقابت با برادران و خواهران , رابطه با والدین , پرخاشگری و آداب توالت رفتن در کودک شوند .
۲- آزمون داستانهای مادلند : این آزمون به صورت ۱۵ داستان کوتاه نیمه تمام است که یک به یک برای کودک خوانده می شود و از او خواسته می شود که ادامه داستان رابسازد که می توان از این طریق به افکار و احساسات کودکان و چگونگی ارتباط آنها با اعضای خانواده و دوستانشان پی برد . [۲۷]
توجه : آزمون مادلند و C.A.T بهترین آزمون برای به حرف آوردن کودکان و برقراری ارتباط با آنهاست .
۳- آزمون گودیناف (آزمون تصویر آدمک) این آزمون یکی از انواع آزمون های هوش است و برای اجرای آن از کودک خواسته می شود یک آدمک بکشد
۴- آزمون دنور
توسط این آزمون می توان به رشد عمومی کودک از نخستین ماه تولد تا پایان شش سالگی زندگی را سنجید . آزمون دنور علاوه بر رشد عمومی, رشد حرکت های بدنی , رشد توانایی صحبت کردن و رشد شخصی و رشد اجتماعی کودک را نیز می سنجد . از آنجا که رشد هوش عمومی از یک سو به رشد زبان و از سوی دیگر به رشد حرکات ظریف و برجسته بدنی بستگی دارد , از این رو می توان با به کار بردن درست این آزمون درباره هوش کودک نیز به بینش هائی دست یافت.
۵- آزمون هوش اسلاسن
برای ۲ تا ۱۰ سالگی مناسب می باشد و شامل ۱۲ شکل هندسی می باشد هرشکل باتوجه به موفقیت یا عدم موفقیت درترسیم تا ۳بار اجرا می شود .
نتیجه :
بازی به اندازه تغذیه صحیح و احساس امنیت و صمیمیت برای رشد کودک مهم و ضروری است . بازی کردن فرصتی فراهم می کند تا مهارتهای بدنی نادرست اصلاح شود و همچنین درتامین و حفظ سلامت جسمی کودک نیز موثر است .
بازی عاملی است که به رشد تفکرات و خلاقیت های کودک کمک می کند . فراهم کردن زمینه ای برای تمرین مهارت های اجتماعی , عمل کردن به عنوان دریچه ای برای ابراز احساسات و فراهم کردن فرصتی مناسب برای درک ارزش ها از فواید بازی است .
مطمئن بودن از اینکه کودک از بینش و زمان کافی برای بازی برخوردار است و این بازی مناسب مرحله رشد اوست . شرطی لازم برای انتخاب نوع بازی است .
بطورکلی بازی از مهم ترین عوامل درتربیت اخلاقی کودک به حساب می آید کودک یاد می گیرد که اگر بخواهد فرد قابل قبول دراجتماع و مورد احترام برای دیگران باشد باید خوش اخلاق , درستکار و حقیقت بین باشد .
شادی کودکان بیشتر ناشی از بکارگیری امکانات و توانمندیهای موجود و کسب موفقیتهای آنی و زودگذر است . بوسیله بازی است که کودک از سرگرمی و بکارگیری حواس خود احساس شادمانی و لذت می کند .
درواقع بازی نوعی ورزش ساده محسوب می شود که سلامت بدنی کودک راتامین می کند . درتنظیم عمل دفع , تسریع گردش خون , نرمی مفاصل و پرورش و تقویت سلسله اعصاب نیز موثر است .
منابع :
۱- احمدوند , محمدعلی (۱۳۷۲) روان شناسی بازی , دانشگاه پیام نور چاپ اول
۲- اندرث .ل . بازی درمانی ترجمه خدیجه آرین انتشارات اطلاعات
۳- پارسا , محمد . روانشناسی رشد . انتشارات بعثت
۴- پیاژه , ژان . روانشناسی کودک ترجمه دکتر زینت توفیق
۵- مریم سیف نراقی و عزت اله نادری ( اختلالهای رفتاری کودکان )
۶- عبدالله شفیع آبادی (فنون و روشهای مشاوره – انتشارات رز سال ۱۳۷۲)
۷- حمیرا قزوینی نژاد (کلیات بازی درمانی – انتشارات آییژ سال ۱۳۸۷)
۸- ل . کرمن (نقاشی کودکان ترجمه دادستان و منصور انتشارات دریا )
۹- هایده موثقی (روانشناسی بازی انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج سال ۱۳۸۰)
۱۰- سیامک رضا مهجور (روانشناسی بازی چاپ پنجم )
۱۱- زیبنده مصلحی و همکاران (درباره رشد و آموزش کودکان چه می دانید ؟ ازتولد تا ۶ سالگی سال ۱۳۸۴)
۱۲- هیگارد ( زمینه روانشناسی هیگارد جلد اول )
۱- حمیرا قزوینی نژاد , کلیات بازی درمانی
۱- مصلحی , زیبنده ( ۱۳۸۴) درباره رشد و آموزش کودکان چه می دانید ؟
۱- حمیرا قزوینی نژاد – کلیات بازی درمانی
۲- هایده موثقی – روانشناسی بازی
۱- هایده موثقی – روانشناسی بازی
۲- مهجور , سیامک – روانشناسی بازی
۱- حمیرا قزوینی نژاد – کلیات بازی درمانی
۱- حمیرا قزوینی نژاد – کلیات بازی درمانی
۱- شفیع آبادی – فنون و روشهای مشاوره
۱- مصلحی – زیبنده – درباره رشدوآموزش کودکان چه می دانید ؟
۳- کرمن . ل (۱۳۷۱) نقاشی کودکان ترجمه دادستان و منصور انتشارات دریا
۴- زمینه روانشناسی هیلگارد (جلداول)
۱-English in pychology1 manoochehre jafarighohar
۴-Sheller
۵-Carl Groos
۶- Lazaras
۷-Estanly hall
۸-Susan Issacs
۱۰-jan jak . roso
۱۲- Erikh . Erikson
۱- English in psychology 2 .m . Alimohammadi
۱۳-Chris Athey
۱- حمیرا قزوینی نژاد – کلیات بازی درمانی
۱۴-Madlan
۱۵-Goodenough
۱۶- Denver
۱۷-Slosson